Baby’s en verwondering

Verwondering… Dat is het thema van het HJK-congres op 9 april 2025 én de speciale uitgave van HJK die op 8 april op de deurmat valt. Verwondering is iets van álle leeftijden, niet alleen van kleuters. Daarom nemen we in dit eerste artikel in een serie over het thema verwondering een kijkje in het leven van baby’s. Hoe ontdekt een baby zichzelf en zijn omgeving en hoe verwerkt het babybrein deze informatie?

Iedereen die weleens een baby heeft geobserveerd, heeft zich waarschijnlijk afgevraagd: wat zou er toch in dat hoofdje omgaan? Baby’s gapen, ze reiken, ze staren, ze trappelen met hun benen. In de eerste drie maanden leren baby’s op die manier langzaam hun lichaam kennen. Maar wat nemen baby’s tijdens deze ontdekkingen toch allemaal in zich op?

We weten dat baby’s al vóór de geboorte kunnen horen en voelen (Kohnstamm, 2009). Het brein is allerlei verbindingen aan het maken, nog voordat het kindje in aanraking is geweest met de buitenwereld. Dat is een heel wonderlijk gegeven. Zodra de baby geboren wordt, gaat ook het zicht zich ontwikkelen. Werkelijk álles wat de baby ziet, ziet-ie voor het eerst. Denk bijvoorbeeld aan de manier waarop een baby voor het eerst zijn eigen handjes ontdekt. Liggend op zijn rug verschijnen op een bepaald moment die twee handjes met die bewegende vingers in het gezichtsveld van de baby. Wat zijn dat toch voor bewegende dingetjes? Is dat van mij en zit dat aan mij vast? Stuur ik die aan? Langzaam maar zeker ontwikkelen de reflexen van een baby zich tot gerichte handelingen. De bewegingen worden steeds vloeiender (Feldman & Tompany, 2020). Ongelofelijk, wat een ontdekkingen! Je kunt de verbindingen in het brein van de baby bijna zien ontstaan.

Hoe zit het met jouw verwondering?

Als je het beeld van de ontdekkende baby nu eens legt naast je eigen momenten van verwondering als volwassene. Waar denk je dan aan? Wanneer was jij voor het laatst echt verwonderd over iets? En wat was daarvoor nodig? Mogelijk denk je nu aan een bijzondere vakantiebestemming of was je bij een live-optreden dat je verraste. Je zintuigen spelen hierin een actieve rol. Je kunt je de geuren/geluiden/beelden makkelijk weer voor de geest halen. Ze maken een andere impact dan wanneer je je wekelijkse boodschappen doet in de voor jou bekende supermarkt.

Een compleet, competent mens
De Emmi Pikler Stichting Nederland beschrijft de competente baby als een volwaardig mens, die een natuurlijke, aangeboren drang heeft tot ontwikkelen en het vermogen heeft contact te leggen, zich te hechten en veel te bewegen. Een prachtig voorbeeld van het eerste instinct waarover een baby beschikt om zichzelf te redden, is het volgende. Elke pasgeboren baby kan onder de juiste omstandigheden, zonder hulp, de weg van moeders buik naar de borst vinden om de eerste voeding tot zich te nemen. Dat noemen ze de zogenaamde ‘Breast Crawl’ (Verweij, 2017). Het is belangrijk om dit beeld van de competente mens mee te nemen in het begeleiden van het jonge kind in de jaren die volgen; als baby, dreumes, peuter en als kleuter. Het besef dat er al zoveel mogelijkheden in het kind zelf zitten, staat soms haaks op de behoefte van volwassenen om kinderen te willen helpen. In de praktijk zien we dat de volwassene in de omgeving van de baby vaak van nature behulpzaam is en in de startblokken staat om een baby te bieden wat-ie denkt dat deze nodig heeft. Dit is ook noodzakelijk, de baby is in heel veel aspecten nog totaal afhankelijk van de volwassene om te overleven.

Je zíet de verbindingen in het brein van de baby bijna ontstaan!

Denk vanuit de baby

Spel is hierop echter een uitzondering. De volwassene is soms misschien wel té snel met reageren en handelen in een spelsituatie. Hierdoor ziet hij of zij de reactie van de baby niet. Een volwassene kan in eerste instantie de baby juist helpen door hem tijd en ruimte te geven.

Hoe kun je dat doen? Probeer als volwassene de wereld eens te bekijken vanuit het perspectief van de baby. Wat ziet de baby nu eigenlijk, wat voelt het, welke details neemt het waar? Denk aan koud, glad, rond. Welke lichaamstaal en emoties uit de baby hierbij? Daar kun je op verschillende manieren op reageren. Je kunt het benoemen, praten en uitleggen, maar soms reageer je ook alleen maar door beschikbaar te zijn voor de baby. Vanuit deze veilige haven kan en mag de baby ontdekken. En mocht het nodig zijn, is deze volwassene een veilige basis om op terug te vallen. Een baby gaat grotendeels zelf op zoek om de wereld om hem heen te ontdekken. William James, één van de grondleggers van de psychologie, omschreef dat al zo mooi: ‘De wereld van een baby is een bloeiende, bruisende chaos!’

Als een baby hoge betrokkenheid laat zien bij wat hij aan het ontdekken is, hoeven we niets toe te voegen. Het gaat om het bekijken van de behoeftes van het kind. Bijvoorbeeld de baby die verwonderd naar zijn handjes ligt te kijken. Zou het iets toevoegen om een rammelaar voor het gezicht van de baby te bewegen om hem een prikkel te geven van geluid?

Het leren (h)erkennen van de behoefte van de baby in het nu, is dé sleutel om te komen tot de inschatting van wat de baby al dan niet nodig heeft. Dit vergt vooral goed kijken, luisteren en vertragen. En onze eigen zintuigen dus ook de tijd en ruimte geven om deze signalen tot ons te nemen.

Een baby gaat grotendeels zelf op zoek om de wereld te ontdekken

Kansen creëren
Professionals die met baby’s werken, kunnen uiteraard een ruimte creëren die hieraan zo goed mogelijk tegemoet komt. Met voldoende rust en (bewegings)ruimte, geen onnodige prikkels, maar ook met geschikte, beschikbare materialen. Denk aan gevarieerd spelmateriaal qua eigenschappen (zoals stof, rubber, metaal, plastic en hout, maar ook in de grootte, zwaarte, kleuren, enz.), als gesignaleerd wordt dat de baby interesse heeft om met de tastzin te ontdekken. Dit betekent namelijk automatisch de kans op het opdoen van verschillende ervaringen. Bijvoorbeeld dat materiaal van stof zacht en warm kan zijn en materiaal van metaal juist glad en koud. Stem de materialen af op het ontwikkelingsniveau van het kind. Sluit aan bij de ontwikkelingsbehoefte op dát moment. Want dat betekent dat het kind net een stapje verder kan zetten in zijn ontwikkeling en zich weer kan verwonderen over een volgende ontdekking.

Sluit aan bij de ontwikkelingsbehoefte op dát moment

Als baby’s de mogelijkheid krijgen om zoveel mogelijk verschillende ervaringen op te doen, gaan ze de wereld ook steeds beter begrijpen. Alle opgedane kennis wordt opgeslagen in het brein. Dit komt later op allerlei vlakken tot uiting. De geplante zaadjes komen soms pas in de peutergroep of tijdens de eerste momenten in het basisonderwijs tot bloei.

Het is een bijzonder besef, wat voor weg zo’n zaadje soms al heeft afgelegd en hoe dit zich uiteindelijk verder gaat ontwikkelen. In elke ontwikkelfase zal een kind (weer) nieuwe dingen ervaren waar het zich nieuwe verwonderingsvragen over zal gaan stellen.

Baby’s stimuleren in hun ontdekkingstocht
De 3 V’s: Verkennen – Verbinden – Verrijken (de Haan, 2012) worden vaak gebruikt in het afstemmen op het spel van het jonge kind. Als we deze vertalen naar baby’s, met als doel hen zoveel mogelijk ruimte geven voor hun eigen ontdekkingen, dan komen we uit op 4 V’s:

Vertragen – Verbinden – Verwonderen – Verwerken.

Vertragen: neem eerst de tijd om je eigen snelheid aan te passen aan die van het kindje voor je. Verbinden: bij baby’s is gedeelde aandacht een heel mooie manier om te verbinden (probeer te zien wat zij zien en benoem wat je denkt dat dat is; ‘zie jij de zon zo lekker naar binnen schijnen?’). Verwonderen: geef de zintuigen de ruimte en tijd om zaken die voor ons als volwassene vanzelfsprekend zijn, te laten binnenkomen in het brein. Verwerken: geef de baby zo’n zeven seconden de tijd om te verwerken waarover hij zich zojuist heeft verwonderd.

Leonie Nelissen en Lynn Adelmeijer zijn beiden babyspecialist en werkzaam als adviseur Jonge Kind bij Edux.

Mediatips

Werken met baby’s in een groep – Sylvia Nossent & Orpha Vanderhaegen

Zelf spelen en ontdekken – Helen Janssen & Jantine Peters

Een dag in de babygroep – Hedie Meyling

Prachtige Pedagogiek – Inge van Rijn (Houten 2022)

Literatuurlijst

Ince, D. & Kalthoff, H. (2020). Opgroeien en opvoeden. Normale uitdagingen voor kinderen, jongeren en hun ouders. Utrecht: Nederlands Jeugdinstituut.

Feldman, F. S., & Tompany, E. (2020). Ontwikkelingspsychologie (8ste editie). Pearson

Rita Kohnstamm (2009), kleine ontwikkelingspsychologie

https://cjgrijnmond.nl/nieuws/de-wereld-door-de-ogen-van-je-baby

Inloggen

Baby’s en verwondering

Gerelateerde artikelen

Culturele diversiteit in de kleuterklas

Basisvertrouwen in de klas

Werken aan persoonlijkheid